De andere kant van de koffieketen

Als het dagelijkse werk weer in volle gang is, de jaarlijkse koffielijstjes de discussie regeren en de Nederlandse koffiescene druk bezig is met brandprofielen, extractietijden en de baristaparodie van Koefnoen, lijkt het al weer lang geleden dat ik eind augustus samen met Nathan een ruime week in Burundi zat. De andere kant van de koffieketen.

Burundi ligt in het hart van Afrika, naast Rwanda. Het is een van de armste landen van de wereld en de gemiddelde levensverwachting is 40 jaar. Net als Rwanda kent het land een lange en bloedige geschiedenis vol geweld, resultaat van de tegenstellingen tussen Hutu’s en Tutsi’s. Waar er in buurland Rwanda na een heftige oorlog een periode aanbrak van relatieve vrede en economische groei – mede dankzij de hulp van buitenlandse NGO’s – bleef Burundi grotendeels achter.

Burundi: een straatarm land. 80% van de magere export van Burundi bestaat uit koffie en 55% van de bevolking is werkzaam in koffie. 90% van alle mensen leeft van $2 per dag. De prijzen die worden betaald voor koffie zijn voor een groot deel afhankelijk van de New York-termijnmarkt, het terrein van beleggers en speculanten. Deze ‘c-market’ wordt aan de aanbodkant beïnvloed door koffiereuzen als Vietnam en Brazilië die grote hoeveelheden koffie kunnen bijproduceren op hele efficiënte wijze. De wereldmarktprijs voor arabicabonen staat op dit moment op $1,22 per pond.

Cup of Excellence (CoE) Cup of Excellence is een non-profitorganisatie die in 1999 is opgericht om bijzondere koffies uit de termijnmarktsfeer te halen, ze niet meer op een hoop te gooien en de wereld kennis te laten maken met bijzondere koffies; direct van een plantage, van een trotse boer. CoE organiseert daarom competities waarbij de beste microlots door een strenge selectie gaan van een nationale jury en daarna een internationaal gezelschap van koffieproevers.

CoE enorme ontwikkeling voor speciality coffee en reputatie van koffieproducerende landen De competitie wordt inmiddels in tien landen georganiseerd en heeft een enorme ontwikkeling betekend voor specialty coffee en de reputatie van koffieproducerende landen. Nieuwe gebieden worden ontdekt, evenals bijzondere smaakprofielen en talentvolle boeren. De koffies die boven de 85 punten scoren worden geveild op een openbare veiling en de koffies brengen prijzen op die tot een veelvoud van de termijnmarktprijs kunnen oplopen. Landen die voorheen niet werden gezien als specialty coffee-landen worden op de kaart gezet en boeren ontwikkelen directe relaties met branders. Kortom, een fantastisch initiatief waar we als Coffeecompany al sinds 2001 bij betrokken zijn in de vorm van juryparticipatie. Maar ook als kopers van koffie dragen we bij. Zo hebben we nu Buena Vista uit Honduras in het assortiment.. Een koffie die de negende plaats behaalde en uitkwam op een prijs van $15 per pond.

Koffiemensen van over de hele wereld bij elkaar Een van de mooie dingen van de CoE is dat je een week bijeen bent met koffie-experts van over de hele wereld. Japan, Korea, Noorwegen, Amerika, Spanje, Afrika, Frankrijk en Australië. En Nederland natuurlijk! Ik heb weinig ervaring met andere bedrijfstakken, maar ik weet wel dat koffiemensen, en dan vooral diegenen die op zoek zijn naar kwaliteit, erg leuke mensen zijn. Wat opvalt is dat iedereen super open is en dat alle uitdagingen gedeeld worden. Lichter branden, filterkoffie, hoe krijgen we onze klanten mee…

Eén week onafgebroken cuppen Een ander uniek aspect is dat je in één week een overview krijgt van alle smaakprofielen van de verschillende streken van een land. Bovendien is één week onafgebroken cuppen - in opperste concentratie en met een groot belang - een training die je qua omstandigheden moeilijk kunt nabootsen.

De competitie Een Cup of Excellence duurt officieel een week voor de internationale jury. De internationale jury bestaat uit vijftien internationale ‘judges’, aangevuld met twee cuppers uit de nationale jury. Daarnaast proeven er acht ‘observers’ mee, die voor de eerste keer meedoen. Hun scores tellen deze eerste keer niet mee, maar bij een volgende CoE mogen ze wel als officieel jurylid fungeren. We beginnen de eerste dag met een calibratie cupping en cuppen dinsdag en woensdag alle koffies die door de nationale jury, samengesteld uit proevers uit het land zelf, zijn geselecteerd. Donderdag cuppen we alle koffies die we 85 of meer punten gaven nog een keer, de halve finale zeg maar.

Gedurende de week worden er in de middaguren korte trips georganiseerd naar washing stations en toeristische plekken. In dit geval betekende dat nijlpaarden kijken en slechts één washing station. De nijlpaarden waren erg indrukwekkend, het washing station minder. Een washing station in Burundi verwerkt vaak koffiebessen van vele honderden kleine boeren die daar hun koffiebessen inleveren.

Op vrijdag staat maar één proeverij op het programma: de top 10 uit de ‘halve finale’. Hierin bepalen we exact welke koffies op welke plaats eindigen. Een hele verantwoordelijkheid, want voor een koffieboer kan een hoge notering een life-changing moment zijn en een heel mooi bedrag voor zijn koffie opleveren.

Enorme administratie De CoE geeft minimaal 80% van het opgehaalde bedrag direct aan de koffieboer, wat in Burundi een enorme administratie oplevert. Zoals gezegd zijn er vele honderden boeren betrokken bij één lot. De overige 20% dekt de kosten van logistiek en organisatie.

Na het proeven van de tien fantastische koffies, waarbij de uitschieters supergeconcentreerde, sappige, donkere bessensmaken laten zien, is er voor de internationale jury de gelegenheid om in kringgesprekken met koffieboeren te praten. In half Engels, half Frans is de teneur van de gesprekken duidelijk. De koffieboeren willen koffie verkopen tegen een hoge prijs, het liefst direct. De interesses van de juryleden liggen bij zaken als: hoe kunnen we de kwaliteit verbeteren? Een kip-ei-discussie, want de boeren ontvangen nu zo weinig geld voor hun koffie dat ze nauwelijks de kosten kunnen dekken, laat staan investeren in kwaliteit.

Die avond komen honderden koffieboeren, eigenaren van washing stations en de regering van Burundi bijeen voor een feestelijke prijsuitreiking. Veel energieke dans, trommels en lange toespraken van hoogwaardigheidsbekleders. Het wordt wederom duidelijk hoe belangrijk het is voor Burundi om een naam te vestigen in specialty coffee. Op volume en prijs kunnen ze nooit concurreren met Brazilië en Vietnam dus het moet in toegevoegde waarde gebeuren.

Grote potentie voor Burundi als koffieland - ‘Het aardappelprobleem’ De potentie van Burundi is erg groot. Ik proefde er spannendere koffie dan in Rwanda, een land dat al aardig aan de weg timmert. Er is echter een probleem waar beide landen mee kampen en waar een gemeenschappelijke aanpak voor nodig is, maar waar geld voor ontbreekt. Dat probleem is the potato problem, oftewel het aardappelprobleem. In heel veel (verder prachtige) koffies, komt eens in de zoveel cupping bowls de zeer indringende smaak en het nog intensere aroma van natte aardappelschillen naar voren. Zo erg dat het je even volledig van de wijs brengt. Toen ik in 2008 bij mijn eerste CoE in Rwanda was, speelde dit ook al, maar niet in dezelfde mate als nu. Het maakt blijkbaar niet uit hoe vaak de lots al geproefd waren, zelfs in de finale kwamen er weer twee van de tien naar boven. Voor de CoE betekende dit diskwalificatie. Zodoende kwamen er maar veertien koffies op de veiling. Maar het is dus geenszins te garanderen dat er in die veertien koffies straks ergens in een bar in Japan, Engeland of Nederland, niet weer een aardappel opduikt.

Oorzaak onduidelijk Wat het defect veroorzaakt is niet duidelijk. Er zijn theorieën, maar die spreken elkaar tegen. Een bacterie, uitgeputte grond doordat men zich geen mest kan veroorloven. Of zelfs, jazeker, de toegenomen aardappelproductie en het gecombineerde transport. Voor een koffiebrander met een hart voor Burundi en Rwanda zit er dus niets anders op dan een klein risico voor lief te nemen en goed te ruiken aan de gemalen koffie voordat je hem zet. Door een mooie prijs te betalen voor mooie koffie uit deze landen help je deze landen zich verder te ontwikkelen. Net als de CoE doet.

Jasper Uhlenbusch, koffie-inkoper Coffeecompany